در سال‌های اخیر، پژوهش‌های متعددی در مورد تاثیر ماه گرفتگی بر مادر باردار انجام شده است و به بررسی اثرات زیستی کسوف ( خورشید گرفتگی) و خسوف ( ماه گرفتگی ) می‌پردازند. این مطالعات بر تحلیل‌های کمی، مشاهدات گسترده و روش‌های نوین برای درک رفتار حیوانات در مواجهه با این پدیده‌های طبیعی تمرکز کرده اند.
پدیده ای نجومی است که در نتیجه ی قرارگیری ماه بین زمین و خورشید است.
در مقاله ای واکنش رفتاری پرندگان در مقیاس قاره‌ای به کسوف کامل خورشیدی (Scientific Reports، 8 آوریل 2025) پرداخته شد ومحققان شبکه‌ای از دستگاه‌های خودکار ضبط صداهای زیستی را در سراسر آمریکای شمالی طی کسوف کامل خورشیدی 8 آوریل 2024 مستقر کردند. با بهره‌گیری از ابزار های خاص ، کاهش قابل توجهی در آواز پرندگان در مناطقی که بیش از 99٪ نور خورشید مسدود شده بود، شناسایی شد. این مطالعه فراتر از مشاهدات فردی، امکان تحلیل رفتار حیوانات در مقیاس جغرافیایی وسیع را فراهم می‌آورد.
مطالعه دیگر بر تأثیر کسوف حلقوی 26 دسامبر 2019 بر فعالیت تغذیه‌ای زنبورها نشان می‌دهد که کسوف حلقوی باعث تغییرات قابل اندازه‌گیری در رفتار تغذیه‌ای زنبورها شد و دیدگاه دقیقی درباره واکنش گرده‌افشان‌ها در شرایط نور کسوف ارائه می دهد .
پروژه گسترده ناسا داده‌های صوتی و مشاهداتی را از داوطلبان سراسر ایالات متحده طی کسوف حلقوی اکتبر 2023 و کسوف کامل آوریل 2024 جمع‌آوری کرد. نتایج اولیه نشان داد که حدود 73٪ از حیوانات به ویژه پرندگان، حشرات و پستانداران واکنش‌های قابل تشخیصی از خود نشان دادند.
بیش از 3,300 مشاهده ثبت‌شده توسط شهروندان و 770 دستگاه ضبط، داده‌های صوتی حیوانات و محیط را جمع‌آوری کردند. یافته‌های اولیه نشان داد که پرندگان تغییرات رفتاری بارزتری نسبت به کسوف از خود نشان دادند
باغ‌وحش Riverbanks (کسوف 2017):
حدود 75٪ از گونه‌های پستانداران، پرندگان و خزندگان تغییر رفتار نشان دادند؛ برخی به روتین‌های شبانه پرداختند، برخی اضطراب یا رفت‌وآمد نشان دادند و برخی هیچ واکنشی نشان ندادند.
لاک‌پشت‌های گالاپاگوس جفت‌گیری کردند. این موارد نشان‌دهنده تغییرات رفتاری شدید حتی در محیط‌های محصور است.
زمینه محیط زیستی و رفتاری: مشاهدات تاریخی و روایی، از جمله فعالیت شبانه حیوانات، شکستن تار عنکبوت، حرکت اسب‌آبی‌ها به محل تغذیه و فعال شدن حشرات، نشان می‌دهد که تاریکی ناگهانی و تغییرات دمایی در طول کسوف تأثیر قابل توجهی بر رفتار حیوانات دارد.
گاهي در فرهنگ‌ها و باورهاي سنتي با يکديگر مرتبط دانسته شده‌اند، اما از ديدگاه علمي، هيچ رابطه مستقيم و اثبات‌شده‌اي بين خورشيدگرفتگي (كسوف) و بارداري وجود ندارد. در زير به دو جنبه اين موضوع مي‌پردازيم:
باورهاي سنتي در مورد خورشيدگرفتگي و بارداري
در برخي فرهنگ‌ها، خورشيدگرفتگي با نگراني‌ها و توصيه‌هايي براي زنان باردار همراه بوده، مثل:
دوري از بيرون رفتن در هنگام كسوف، چون باور داشتند كه ممكن است به جنين آسيب برسد.
پوشاندن شكم با شيء فلزي (مثل سوزن يا كليد) برای محافظت از جنين.
باور به اينكه خورشيدگرفتگي مي‌تواند باعث نقائص مادرزادي، به‌ويژه شكاف لب (لب شكري)، شود.
توصيه به
ندوختن لباس در هنگام خورشید گرفتگي.
به نظر می اید اين توصيه‌ها عمدتاً ريشه در باورهاي اسطوره‌اي و نداشتن دانش دقيق در مورد پديده‌هاي طبيعي دارند.
خورشيدگرفتگي فقط يك پديده‌ي نجومي است كه در نتيجه‌ي قرار گرفتن ماه بين زمين و خورشيد رخ مي‌دهد.
هيچ تابش مضر يا اشعه‌ي غيرمعمولي از خورشيد در زمان كسوف ساطع نمي‌شود كه بخواهد روي جنين تأثير بگذارد.
نگاه مستقيم به خورشيد (چه در زمان كسوف و چه در زمان‌هاي ديگر) بدون عينك مخصوص، خطرناك است اما اين موضوع برای همه افراد صدق مي‌كند، نه فقط زنان باردار.
هيچ مطالعه‌ي علمي معتبری وجود ندارد كه نشان دهد خورشيدگرفتگي موجب ناهنجاري‌هاي جنيني، سقط جنين يا مشكلات ديگر بارداري مي‌شود.
اگر باردار هستيد، لازم نيست در زمان خورشيدگرفتگي كار خاصي انجام دهيد يا نگران باشيد.
تنها توصيه علمي مهم اين است كه از نگاه مستقيم به خورشيد بدون عينك مخصوص اجتناب كنيد تا به چشم‌ها آسيب نرسد.
به نظر می آید در زمان خورشیدگرفتگی در خانه ماندن انتخابی بهتر باشد .
ماه گرفتگی : زمانی که زمین میان خورشید و ماه قرار می‌گیرد و سایه خود را بر سطح ماه می‌اندازد
يكشنبه ١٦ شهريور ١٤٠٤ یکی از طولاني ترين ماه گرفتگی قرن در بعضی شهرهاي ايران از جمله تهران رخ می دهد. اين ماه گرفتگی حدودا ٥ ساعت طول می كشد .
ماه به رنگ سرخ دیده می‌شود و نبايد نگاهش كرد !؟ ” ماه خونين “
همانطور که می دونید نور مرئی خورشید از رنگهای مختلفی از فرابنفش تا مادون قرمز تشکیل شده است. نور خورشید پس از عبور از جو زمین، پراکنده می شود و چون طیف قرمز آن، انرژی کمتری دارد، کمتر پراکنده می شود و کمتر خمیده می شود و به سطح ماه می‌رسد. این نور رنگ قرمز و مسی، ماه را در طول ماه گرفتگی کامل به این رنگ خاص در می‌آورد و خطري براي موجودات زنده كره زمين از جمله انسان ندارد.
مادر باردار در زمان ماه گرفتگی چه اقدامی انجام دهد؟
نگاه سنتی و بدون پشتوانه علمی معتقد است:
در زمان ماه گرفتگي بیرون نروید و در خانه بمانید. در را ببندید و پرده‌ها را بکشید.
هیچ چیز نخورید یا ننوشید.
از استفاده از چاقو، قیچی یا اشیاء تیز خودداری کنید
بعد از پایان ماه گرفتگي ، حمام کنید یا لباس عوض کنید.
نگاه علمي
هیچ مدرک علمی وجود ندارد که نشان دهد ماه گرفتگي می‌تواند برای زنان باردار یا جنین آن‌ها خطرناک باشد.
ماه گرفتگي تنها یک پدیده‌ی طبیعی و نوری است که هیچ اشعه مضری تولید نمی‌کند.
زنان باردار نیازی به نگرانی یا پرهیز خاصی ندارند.
ولي بهتر است يكشنبه ۲۲ شهريور ۷ غروب به بعد در منزل در كنار خانواده باشيد و بخوريد و بياشاميد و استراحت كنيد
فيروزه روستا
مدير مسئول سلامت مادران
با تشكر از مهندس علیرضا واصل علی
کارگاه های مرکز سلامت مادران:
